جلال‌الدین تبریزیجلالالدین تبریزی، از مشایخ سلسله سهروردیه در قرن هفتم است. ۱ - بیوگرافی جلال‌الدین تبریزیوی در تبریز به دنیا آمد. تاریخ تولد و نام پدرش معلوم نیست. گفته شده است که پدرش نیز، مانند خود وی، مرید بدرالدین ابوسعید تبریزی بود. [۱]
لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، ج۱، ص۸۹۳، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۲]
حامد بن فضل‌اللّه جمالی، سیرالعارفین، ج۱، ص۱۶۴، دهلی ۱۳۱۱.
جلال‌الدین پس از وفات پدر به بغداد رفت و مرید شیخ شهاب‌الدین عمر سهروردی (متوفی ۶۳۳) شد. ۲ - علاقه جلال‌الدین تبریزی به بهاءالدین زکریا مُلتانیوی به بهاءالدین زکریا مُلتانی، که از مریدان و خلفای سهروردی بود، علاقه فراوانی داشت، چنانکه وقتی قرار شد بهاءالدین زکریا برای تبلیغ تعالیم و آرای سهروردی به شبه قاره هند برود، از سهروردی اجازه خواست تا او را همراهی کند. [۳]
حسن بن علی حسن دهلوی، فوائد الفؤاد: ملفوظات خواجه نظام‌الدین اولیاء بدایونی، ج۱، ص۲۱۴، تصحیح محمد لطیف ملک، چاپ محسن کیانی، تهران ۱۳۷۷ش.
[۴]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۲۹۷ـ۲۹۸، لاهور ۱۹۹۰.
[۵]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۲، راولپندی ۱۳۵۳ش.
۳ - اختلاف بین بهاءالدین و جلال‌الدین بین بهاءالدین و جلال‌الدین، وقتی به نیشابور رسیدند، اختلاف افتاد. تذکره‌نویسان درباره علت اختلاف آنها نقل کرده‌اند که چون جلال‌الدین بسیار مشتاق دیدار با مشایخ بود، به دیدار فریدالدین عطار (متوفی ۵۱۲) رفت و بسیار تحت تأثیر وی قرار گرفت تا حدی که همه چیز، حتی مرشد خود، سهروردی، را فراموش کرد. وقتی این واقعه را برای بهاءالدین زکریا نقل کرد، او از جلال‌الدین رنجید و مصاحبت با او را ترک کرد [۶]
حامد بن فضل‌اللّه جمالی، سیرالعارفین، ج۱، ص۱۶۸ـ۱۶۹، دهلی ۱۳۱۱.
[۷]
حسن بن علی حسن دهلوی، فوائد الفؤاد: ملفوظات خواجه نظام‌الدین اولیاء بدایونی، ج۱، ص۲۹۸ـ۲۹۹، تصحیح محمد لطیف ملک، چاپ محسن کیانی، تهران ۱۳۷۷ش.
[۸]
عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۴۵، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲.
و به مُلتان رفت. جلال‌الدین در خراسان ماند، ولی بعد از مدتی به هند رفت. [۹]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۲، راولپندی ۱۳۵۳ش.
۴ - سفر جلال‌الدین به هندوی در بدو ورود به هند، به ملتان رفت و مدتی نزد بهاءالدین زکریا ماند، سپس به دهلی رفت و در آن‌جا با قطب‌الدین بختیار کاکی (متوفی ۶۳۳) دیدار کرد. [۱۰]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۲ـ۸۳، راولپندی ۱۳۵۳ش.
غلام سرور لاهوری، [۱۱]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۲۷۸، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
جلال‌الدین را، به دلیل مصاحبتش با قطب‌الدین بختیار، از خلفای چشتیه نیز شمرده است.
۵ - علت خروج جلال‌الدین از هنداقامت جلال‌الدین در دهلی طولانی نبود، زیرا او نزد شمس‌الدین اِلتُتْمِش (متوفی ۶۱۵)، حاکم دهلی و مرید قطب‌الدین بختیار، بسیار محترم بود و از این‌رو، نجم‌الدین صغری، شیخ‌الاسلام دهلی، به جلال‌الدین حسد برد و به او تهمت ناروا زد. آنگاه برای تحقیق در این امر، جمعی از عالمان و شیوخ وقت در دهلی گرد آمدند. در این محاکمه، بهاءالدین زکریا برای حکمیت تعیین شد. وی در آغاز، نعلین جلال‌الدین را بوسید و در جریان محاکمه نیز بی‌گناهی او را اثبات کرد؛ از این‌رو، شمس‌الدین التتمش، نجم‌الدین صغری را از شیخ‌الاسلامی خلع کرد. جلال‌الدین که بسیار رنجیده خاطر شده بود، از دهلی به بدایون/ بداؤن و لکهنوتی رفت و به ارشاد مردم پرداخت و پس از مدتی به پَنْدُوه در بنگال رفت و مکتب تصوفی سهروردیه را در آن‌جا رواج داد و مریدان بسیاری پیدا کرد. وی در آن‌جا خانقاهی ساخت که آن را «بندر دِیوا محل» می‌نامند. [۱۲]
حامد بن فضل‌اللّه جمالی، سیرالعارفین، ج۱، ص۱۶۹ـ۱۷۱، دهلی ۱۳۱۱.
[۱۳]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۲ـ۸۳، راولپندی ۱۳۵۳ش.
۶ - تاریخ وفات جلال الدین تبریزیتذکرهنویسان درباره سال وفات جلال‌الدین تبریزی اختلاف دارند و از این‌رو، تعیین تاریخ دقیق آن مشکل است. [۱۴]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۳ـ۸۴، راولپندی ۱۳۵۳ش.
غلام سرور لاهوری [۱۵]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۲۸۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
تاریخ آن را ۶۴۲ و مسعود حسن شهاب [۱۶]
حسن بن علی حسن دهلوی، فوائد الفؤاد: ملفوظات خواجه نظام‌الدین اولیاء بدایونی، ج۱، ص۲۰۰، تصحیح محمد لطیف ملک، چاپ محسن کیانی، تهران ۱۳۷۷ش.
۶۴۱ ذکر کرده‌اند.
۷ - مقبره جلال الدین تبریزیمقبره او در پندوه، در قسمت شمالی بنگال، درگاه بزرگ یا درگاه بیست و دوهزار نام دارد، زیرا درآمد سالانه املاک موقوفه این محل، ۰۰۰، ۲۲ روپیه بوده است. [۱۷]
شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، ج۱، ص۸۴، راولپندی ۱۳۵۳ش.
آیین سالگرد وفات (عُرس) او هر سال در ۲۱ و ۲۲ رجب برگزار می‌شود. [۱۸]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۳۰۳، لاهور ۱۹۹۰.
رساله‌ای به نام شرح نود و نه نام (کبیر)، درباره اسمای الاهی، به او منسوب است. [۱۹]
علی بن سعد قریشی، ج۱، ص۸،پانویس۷، خلاصة الالفاظ جامع العلوم: ملفوظات حضرت سیدجلال‌الدین بخاری اچّی ملقب به مخدوم جهانیان، چاپ غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
۸ - فهرست منابع(۱) محمد اکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰. (۲) حامد بن فضل‌اللّه جمالی، سیرالعارفین، دهلی ۱۳۱۱. (۳) حسن بن علی حسن دهلوی، فوائد الفؤاد: ملفوظات خواجه نظام‌الدین اولیاء بدایونی، تصحیح محمد لطیف ملک، چاپ محسن کیانی، تهران ۱۳۷۷ش. (۴) شمیم محمود زیدی، احوال و آثار شیخ‌بهاءالدین زکریا ملتانی، راولپندی ۱۳۵۳ش. (۵) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲. (۶) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴. (۷) علی بن سعد قریشی، خلاصة الالفاظ جامع العلوم: ملفوظات حضرت سیدجلال‌الدین بخاری اچّی ملقب به مخدوم جهانیان، چاپ غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش. (۸) لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش. (۹) مسعود حسن شهاب، خطه پاک اوچ، لاهور ۱۹۶۷. ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جلال‌الدین تبریزی»، شماره۴۷۵۸. |